Azah Aziz (Syarifah Azah Mohamed Alsagoff)

Azah Aziz (Syarifah Azah Mohamed Alsagoff)

• Pengenalan
• Biografi
• Bibliografi
• Analisis Karya
• Pemikiran
• Foto Tokoh

AZAH AZIZ

Pengenalan

Azah Aziz atau nama sebenarnya Sharifah Azah Mohammad Alsagoff telah dilahirkan di Singapura pada 21 Ogos 1928 dan dibesarkan di Johor Bharu. Tokoh budaya ini juga adalah isteri kepada tokoh akademik tersohor negara Profesor Ungku Aziz. Hasil perkahwinannya, beliau dikurniakan seorang anak perempuan, Tan Sri Dr. Zeti Akhtar Aziz, Gabenor Bank Negara Malaysia. Azah Aziz dilahirkan dalam kalangan orang berpengaruh negara. Beliau adalah anak saudara kepada Datuk Onn Jaafar, pengasas UMNO dan ibunya Azizah Jaafar tokoh pendidikan yang terbilang. Beliau juga merupakan cucu kepada Datuk Jaafar Mohamed yang juga Menteri Besar pertama Johor. Bekas wartawan Berita Harian dan Utusan Melayu ini juga merupakan seorang aktivis wanita dan pengasas Persatuan Wartawan Wanita Malaysia (PERTAMA) sekaligus diberi kepercayaan memimpin persatuan itu dari 1971-1978.

Selain itu, wanita berjiwa kemelayuan ini turut mempunyai minat yang mendalam dalam bidang kesusasteraan terutamanya sastera kanak-kanak sehinggakan banyak menghasilkan pantun dan puisi kanak-kanak. Beliau juga orang pertama memperkenalkan Haiku iaitu puisi pendek berbahasa Jepun kepada masyarakat Malaysia. Kecintaannya dalam seni budaya Melayu sememangnya tidak dinafikan. Selain gemar berpantun, beliau juga sentiasa mengenakan baju kurung Johor sehingga menjadi identitinya.

Beliau juga aktif mempelajari, menyelidik dan mempromosikan seni budaya menerusi penulisan termasuk buku dan menghadiri seminar berkaitannya di dalam dan luar negara. Budayawan kelahiran Johor ini juga telah menghasilkan sebuah buku yang juga merupakan karya agungnya bertajuk Rupa dan Gaya busana Melayu yang diterbitkan pada tahun 2006 oleh Universiti Kebangsaan Malaysia (UKM). Beliau juga memiliki banyak koleksi busana terutamanya busana wanita Melayu merangkumi baju kurung pesak Johor, baju kurung Pahang, kebaya dan songket yang diwarisi dan dibeli.

Di atas ketokohan dan usahanya yang mendalam dalam memelihara dan memulihara khazanah warisan Melayu, beliau dianugerahkan Ijazah Kehormat Doktor Kesenian dan Doktor Pendidikan oleh Universiti Pendidikan Sultan Idris (UPSI) pada 2008. Beliau juga pernah dinobatkan sebagai Tokoh Wanita Johor, Wanita Cemerlang Avon Tan Sri Fatimah dan Anugerah Jarum Berlian. Pada tanggal 9 Julai 2012, tokoh budayawan negara ini telah meninggal dunia pada usia 84 tahun dan disemadikan di Tanah Perkuburan Bukit Kiara, Kuala Lumpur.

Antara pantun ciptaannya yang dipetik dalam karya agungnya, “Rupa dan gaya busana Melayu” ialah:
Tinggi bukit gilang gemilang
Air laut tenang-tenangan
Budi tuan tidakkan hilang
Tetap abadi dalam kenangan

Biografi

Azah Aziz atau nama sebenarnya Sharifah Azah Syed Mohammed Alsagoff telah dilahirkan di Singapura pada 21 Ogos 1928 dan dibesarkan di Johor Bharu. Tokoh budaya ini juga adalah isteri kepada tokoh akademik tersohor negara Profesor Ungku Aziz. Hasil perkahwinannya, beliau dikurniakan seorang anak perempuan, Tan Sri Dr. Zeti Akhtar Aziz, yang juga merupakan Gabenor Bank Negara Malaysia. Wanita kacukan Melayu, Turki dan Arab ini dilahirkan dalam kalangan orang berpengaruh negara. Cucu kepada Datuk Jaafar Mohamed (Menteri Besar pertama Johor) ini juga adalah anak saudara kepada Datuk Onn Jaafar, pengasas UMNO dan ibunya Azizah Jaafar tokoh pendidikan yang terbilang.

Wanita berwajah lembut ini mula mendapat pendidikan di Sekolah Convent Johor Bharu. memulakan kerjayanya di Jabatan Kebajikan Masyarakat Johor Bharu pada tahun 1949. Kemudian, pada tahun 1951, beliau bertugas selaku setiausaha di Jabatan Sains Sosial, Universiti Malaya, Singapura. Pada tahun 1953, Jabatan Pengajian Melayu, Universiti Malaya, Singapura diketuai oleh Pendeta Za’ba. Oleh itu, beliau memerlukan seorang setiausaha bagi membantunya dalam kerja-kerja pentadbiran.

Berbekalkan ilmu trengkas dan menaip, Azah segera memohon jawatan tersebut dan diterima menjadi setiausaha kepada Pendeta Za'ba di Jabatan Pengajian Melayu, Universiti Malaya. Beliau juga pernah menjadi setiausaha kepada Ketua Pengarang New Strait Times, Tan Sri Leslie Hoffman pada tahun 1957. Kemudian beliau ditawarkan menjadi wartawan antaranya di Jabatan Pengarang Berita Harian dan Utusan Melayu. Pada awalnya, beliau menjadi setiausaha kepada editor di Berita Harian.

Beliau kemudiannya diberi tangunggjawab untuk mengelolakan ruangan Dewan Wanita dengan menggunakan nama samaran Ratnamala yang bermaksud kalung permata (nama ruangan Dewan Wanita diberi oleh ibu Azah, Azizah Ja’afar yang pernah menjadi editor ruangan ini dengan menggunakan nama pena ‘Derma Negara’). Pada tahun 1973, beliau berpindah ke Utusan Melayu. Di Utusan Melayu beliau menyandang jawatan Pengarang Rencana. Beliau banyak menulis rencana untuk ruangan wanita termasuk untuk Mingguan Malaysia serta majalah-majalah utusan lain.

Selain itu, beliau juga pernah menjadi penasihat majalah Wanita yang merupakan sebuah majalah paling popular sekitar tahun 70-an terbitan Utusan Melayu. Beliau juga mempunyai ruangan catatan kehidupan hariannya seminggu sekali di Mingguan Malaysia. Gaya penulisannya mudah difahami dan terserlah kesantunannya. Pada tahun 1978, beliau telah berhenti daripada Utusan Melayu.

Sifat merendah dirinya membuatkan wanita berkulit putih ini disenangi rakan mahupun orang yang baru mengenalinya. Selain aktif di lapangan penulisan, beliau juga merupakan seorang aktivis wanita yang disegani sehingga mendorongnya mengasaskan Persatuan Wartawan Wanita Malaysia (PERTAMA) sekaligus diberi kepercayaan memimpin persatuan itu dari 1971-1978. Usaha yang pernah dilakukannya adalah memperjuangkan nasib dan hak wanita terutama isu persamaan gaji lelaki dan wanita, cukai berasingan bagi isteri yang bekerja dan memperjuangkan Pindaan Undang-Undang Perkahwinan orang bukan Islam dan keluarga Islam.

Beliau juga mempunyai minat yang mendalam dalam bidang kesusasteraan terutamanya sastera kanak-kanak sehinggakan banyak menghasilkan pantun dan puisi kanak-kanak. Kecenderungannya ini dilihat dipengaruhi oleh persekitaran alam pekerjaannya iaitu semasa bertugas selaku setiausaha kepada Pendeta Za’ba. Di kesempatan itu, wanita yang cintakan ilmu ini berpeluang mengikuti kuliah sastera Melayu klasik dan moden dengan kebenaran Pendeta Za'ba yang juga pensyarah dalam bidang terbabit ketika itu.

Wanita berjiwa besar ini amat menyanjungi khazanah sastera lisan masyarakat Melayu dengan sentiasa meletakkan serangkap pantun Melayu lama dalam ruangan rencana akhbar kelolaannya. Bertitik tolak daripada itu, beliau mula mengumpul pantun kanak-kanak. Kumpulan pantun pertama yang berjaya dikumpulkannya ialah berjudul ‘Adik Sayang’ yang diterbitkan pada 1970. Buku ini mengandungi 33 buah pantun.

Namun, beliau juga berhadapan dengan cabaran dalam mengangkat sastera lisan masyarakat Melayu ini iaitu sukar mendapatkan penerbit. Hal ini telah mendorong wanita berjiwa kental ini untuk menerbitkan sendiri buku berkaitan kesusasteraan Melayu di bawah syarikat penerbitannya sendiri iaitu Akaz Publication. Beliau juga bukan sahaja minat mengumpul dan menulis pantun bahkan juga gemar berpantun secara spontan. Beliau juga orang pertama memperkenalkan Haiku iaitu puisi pendek berbahasa Jepun kepada masyarakat Malaysia dan pernah dilantik sebagai juri dalam pertandingan menulis haiku peringkat sekolah anjuran Japan Airlines dari tahun 1990-1994.

Keperibadiannya yang berpegang kepada tradisi Melayu, lemah lembut dan budi bahasa yang tinggi menyerlahkan lagi keayuannya sebagai wanita Melayu. Kecintaannya dalam seni budaya Melayu juga telah lama terserlah apabila beliau sentiasa mengenakan baju kurung Johor dalam setiap penampilan sehingga menjadi identitinya. Sebagai tanda kasih sayangnya dalam memelihara dan memulihara seni budaya Melayu, beliau sentiasa mempelajari, menyelidik dan mempromosikan seni budaya menerusi penulisan termasuk buku dan menghadiri seminar berkaitannya di dalam dan luar negara. Minatnya dalam seni budaya Melayu amat kuat sehinggakan beliau memiliki banyak koleksi busana wanita Melayu merangkumi baju kurung pesak Johor, baju kurung Pahang, kebaya dan songket yang diwarisi dan dibeli. Beliau juga sangat menghargai dan mengagumi kreativiti orang Melayu dalam mencipta busana mereka yang tinggi nilai estetikanya.

Wanita yang gemar mengenakan baju kurung Johor ini turut menjaga keaslian busana tradisional wanita Johor itu dengan tidak mengenakan pelapik bahu (padding shoulder) agar keindahan ciptaannya kelihatan secara semulajadi. Bagi menghargai falsafah orang Melayu dalam penciptaan baju kurung, beliau telah menamakan kain yang dipakai bersama baju kurung sebagai Kain Ombak Beralun. Dengan ilmu yang mendalam mengenai busana tradisional Melayu ini menyebabkan beliau sentiasa dijemput sebagai juri pertandingan, panel forum dan penceramah jemputan bagi badan kerajaan dan swasta bagi menyampaikan ilmu tentang etika berpakaian.

Selain itu, ciri-ciri kemelayuannya juga terserlah menerusi tutur katanya yang lemah lembut dan sentiasa menguntumkan senyuman. Kecenderungan menulis bagi wanita yang gemar mengembara ini secara kesimpulannya dibahagikan kepada tiga jenis bidang iaitu sastera, wanita dan seni termasuk tekstil dan beberapa karya seni pertukangan. Menurut beliau, penulisan mengenai wanita secara tidak langsung dapat menyebarkan ilmu kepada wanita Malaysia mengenai kesihatan, makanan, rumah tangga, hiasan, seni dan pakaian tradisional yang mula tenggelam dengan fesyen baru.

Beliau juga ada menulis mengenai seni pertukangan Melayu yang pada pandangannya merupakan hasil seni yang indah, teliti dan penuh falsafah. Sebagai tanda cintanya terhadap busana tradisional dan tekstil Melayu, beliau telah menulis sebuah buku mengenainya iaitu “Rupa dan gaya: Busana Melayu”. Buku yang dianggap karya agungnya (magnum opus) telah diterbitkan oleh Universiti Kebangsaan Malaysia (UKM) pada tahun 2006 dihasilkan ketika beliau dilantik sebagai Karyawan Tamu di Institut Alam dan Tamadun Melayu (ATMA), UKM pada 1 Ogos 1994 hingga 31 Julai 1996 dan pelantikan kedua pada 1 Ogos 1998 hingga 31 Julai 1999.

Di atas ketokohan dalam bidang kewartawanan serta minat dan usahanya yang mendalam dalam memelihara dan memulihara khazanah warisan Melayu, beliau dianugerahkan Ijazah Kehormat Doktor Kesenian dan Doktor Pendidikan oleh Universiti Pendidikan Sultan Idris (UPSI) pada 2008. Wanita yang sentiasa merendahkan diri dalam tutur bicaranya ini juga pernah dinobatkan sebagai Tokoh Wanita Johor, Wanita Cemerlang Avon Tan Sri Fatimah dan penerima pertama Anugerah Jarum Berlian, anjuran majalah Rias, terbitan Utusan Melayu. Pada tanggal 9 Julai 2012, tokoh budayawan negara ini telah meninggal dunia pada usia 84 tahun dan disemadikan di Tanah Perkuburan Bukit Kiara, Kuala Lumpur.

Bibliografi

Hasil Penulisan Azah Aziz

Hasil Penulisan Mengenai Azah Aziz

Analisis Karya

Pengenalan

Azah Aziz bukan sahaja merupakan budayawan tersohor negara bahkan juga merupakan seorang penulis sejati. Skop karyanya luas mencakupi pelbagai bidang namun kecenderungan penulisannya tertumpu kepada hal berkaitan wanita, seni budaya dan kesusasteraan Melayu. Sepanjang kerjanya, beliau banyak menghasilkan rencana mengenai wanita terutamanya budaya dan seni yang diterbitkan dalam ruangan akhbar dan majalah seperti Wanita dan Jelita. Usahanya ini berterusan sehingga beliau menjadi penulis bebas. Beliau telah bertugas dengan Berita Harian selama 16 tahun, Utusan Melayu selama 4 tahun dan seterusnya bergerak sebagai penulis bebas. Selain rencana beliau juga telah menghasilkan beberapa judul buku (Zaharah Nawawi 2001 & Zainuddin Maidin 2012). 

Dunia Penulisan

Di awal pembabitannya dalam bidang penulisan, beliau bermula dengan mengumpul pantun dan puisi kanak-kanak yang dibukukan pada tahun 1967 berjudul Puisi Kanak-kanak (Zaharah Nawawi 2001 & Zainuddin Maidin 2012). Kesungguhannya mengumpul sastera kanak-kanak ini adalah kerana cintanya yang mendalam terhadap sastera tradisional masyarakat Melayu disamping mengagumi keindahan berbahasa dan pemikiran orang Melayu dalam menyampaikan nasihat, tunjuk ajar dan hal-hal berkaitan kehidupan kepada generasi muda dalam bentuk kreatif ini. Menyorot kembali kerjayanya sebagai penulis, beliau telah berkecimpung dalam lapangan penulisan pada tahun 1957 di akhbar Berita Harian sebagai editor sebelum mengendalikan ruangan Dewan Wanita dengan menggunakan nama samaran Ratnamala (Zaharah Nawawi 2001).

Sepanjang mengendalikan ruangan ini, beliau banyak menulis rencana berkaitan hal kewanitaan merangkumi resipi, kekeluargaan, kesihatan, ekonomi dan temubual bersama beberapa tokoh wanita. Beliau juga cenderung menulis berkaitan kesaksamaan hak terutamanya dari segi gaji dan pendidikan. Berdasarkan analisis penulisannya dari awal pembabitannya dalam bidang ini mendapati beliau lebih gemar menulis tentang isu-isu berkaitan wanita (Khadijah Hashim 1990). Minatnya dalam hal ehwal kewanitaan ini sentiasa berterusan biarpun beliau bertukar syarikat penerbitan akhbar bahkan sehingga menjadi penulis bebas. 

Kesaksamaan hak antara lelaki dan wanita

Berkaitan dengan kesaksamaan hak, beliau secara serius mendedahkan bahawa wanita juga mempunyai hak yang sama dengan kaum lelaki khususnya dalam bayaran gaji dan pendidikan (Khadijah Hashim 1990). Melalui bahasa yang sopan dan mudah difahami, beliau menyatakan bahawa wanita sepatutnya mendapat hak yang sama seperti kaum lelaki. Beliau juga pernah menulis mengenai sambutan Hari Wanita untuk beberapa tahun misalnya 1964 dan 1978 yang membincangkan tentang sumbangan, peranan dan nasib wanita Malaysia khususnya di luar bandar.

Beliau merumuskan semua wanita sama ada di bandar atau desa sepatutnya mendapat gaji yang sama termasuk dalam sektor profesional, peladangan, perkhidmatan, pertanian dan sebagainya. Beliau juga ada mengulas hak mendapat pendidikan yang sama seperti lelaki dalam semua lapisan pendidikan dengan mengambil contoh bilangan pelajar wanita di Universiti Malaya (UM) bagi tempoh tahun 1961-1969. Rencana mengenai jumlah pelajar wanita di UM yang mencatatkan peningkatan ini sekurang-kurangnya telah membuka mata pembaca khususnya wanita tentang pentingnya mengubah nasib kaum wanita melalui pendidikan. 

Namun, fenomena ini semakin berubah seiring dengan perubahan masa yang memperlihatkan berlakunya peningkatan jumlah siswi di institut pengajian tinggi sehingga mencetuskan kebimbingan dalam kalangan pemimpin berkaitan dengan kemerosotan jumlah pelajar lelaki (www.mohe.gov.my 2011). Jika dilihat dari sisi lain, perubahan ini mungkin juga ada kaitannya dengan rencana Azah Aziz berkaitan jumlah siswi di UM. Perubahannya tentunya melahirkan perasaan gembira dihati wanita berjiwa besar ini kerana rencana yang ditulis sekurang-kurangnya membuka mata wanita termasuk di desa tentang pentingnya pendidikan. 

Masakan dan resipi

Beliau juga gemar berkongsi resipi dengan pembaca (Khadijah Hashim 1990 & Zaharah Nawawi 2001). Resipi tersebut kebanyakan adalah makanan yang lazimnya dimasak oleh Azah untuk santapan keluarganya. Wanita yang gemar memasak ini bukan sahaja berkongsi resipi ciptaan ibunya, resipi masakan Melayu, Turki, Jepun dan barat bahkan turut menulis tentang zat-zat makanan untuk panduan para ibu. Kecenderungannya dalam bidang masakan dipengaruhi oleh sifat ibunya yang gemar memasak dan menceritakan tentang khasiat dan zat yang terkandung dalam makanan tersebut.

Tambahan pula, beliau sentiasa mengingati pesan arwah ibunya agar menulis tentang zat-zat yang terdapat dalam makanan agar dapat membantu kaum wanita menyediakan makanan yang berkhasiat untuk anak bangsa (Zaharah Nawawi 2001). Beliau juga menggalakkan para ibu untuk menyediakan makanan untuk keluarga kerana mempercayai makanan yang dimasak sendiri lebih tinggi mutu khasiat dan tahap kebersihannya. Oleh itu, beliau berpendapat makanan yang berkhasiat dapat membantu melahirkan anak-anak Malaysia yang sihat.

Antara resipi yang dikongsikan beliau ialah masakan sayur dengan daging cara Turki. Sebanyak tujuh hingga sembilan jenis sayuran yang dimasak separuh dan hirisan daging empuk sebelum dibakar dalam ketuhar. Antara sayur yang digunakan ialah kacang buncis, bendi, tomato, terung dan bunga kobis. Daging yang dihiris nipis kemudiannya ditumis bersama tomato dan bawang sehingga empuk. Bawang yang digoreng garing juga digunakan bagi menambah rasa. Kemudian, sayur, daging dan bawang goreng tersebut dilapis-lapiskan bersama sedikit kuah daging untuk dibakar. Masakan Jepun yang ditulis dalam salah satu rencananya ialah sukiyaki, yang menggunakan daging dan sayuran yang direbus dan dimakan bersama kicap dan gula (Zaharah Nawawi 2001).

Dalam masa yang sama, hasil tulisan rencananya turut menyentuh tentang kesihatan khususnya dalam makanan. Jaringan perhubungan yang luas digunakan sebaiknya untuk mendapatkan fakta mengenai khasiat yang terdapat dalam makanan untuk dikongsi bersama pembaca. Selain menyatakan zat dalam sayuran dan buah-buahan beliau turut menulis tentang cara masakan yang betul agar dapat memastikan zat yang terkandung dalam makanan tidak hilang. 

Ekonomi keluarga

Rencana tulisan Azah juga ada menyentuh soal ekonomi keluarga. Walaupun topik rencananya tidak secara langsung berunsur ekonomi, tetapi beliau telah berkongsi beberapa panduan bagi suri rumah dalam menjana dan mengurangkan perbelanjaan keluarga. Beliau juga didapati sering menulis resipi yang bahannya mudah diperolehi terutamanya wanita luar bandar selain memberi panduan menyukat dengan menggunakan tin susu pekat bagi menggantikan cawan penyukat (measuring cup). Misalnya beliau pernah berkongsi resipi membuat kaya pelbagai dengan pelbagai perisa antaranya seperti Serikaya Labu, kelapa, durian, keledek, keledek dan nanas. Berikut ialah bahan dan langkah untuk menghasilkan kaya pandan (Khadijah Hashim 1990): 

Resipi Serikaya Pandan 
Bahan: 
7-8 biji telur 
2 mangkuk santan 
Semangkuk gula Melaka (dihiris) 
3 helai daun pandan 

Langkah membuat: 
1) Gaulkan telur, santan, gula Melaka sehingga sebati dan tapiskan adunan tersebut. 
2) Ramaskan daun pandan sehingga keluar air dan wangiannya. 
3) Kukuskan adunan tersebut sehingga masak sempurna. 
*langkah ini juga sama digunakan untuk menghasilkan kaya perisa lain. 

Dengan adanya panduan membuat kaya ini, beliau berharap dapat membantu suri rumah menjimatkan perbelanjaan keluarga dengan dapat menghasilkan sendiri kaya untuk keluarga (Khadijah Hashim 1990). Selain itu, melalui perkongsian resipi dari pelbagai negara termasuk yang pernah dilawatinya juga membolehkan suri rumah mempelbagaikan jenis masakan keluarga disamping menjimatkan perbelanjaan apabila dapat menghasilkan sendiri masakan tersebut. Hasil analisis rencananya, penulisan Azah Aziz condong ke arah membantu wanita di luar bandar. Hal ini dapat dilihat apabila beliau didapati cuba mengelak daripada menulis dengan menggunakan bahasa tinggi agar rencananya mudah difahami wanita luar bandar. Dalam erti kata lain, gaya bahasa yang mudah difahami ini secara tidak langsung dapat menyampaikan hasil tulisannya kepada wanita di desa.

Kecenderungannya menulis untuk wanita luar bandar juga boleh dikaitakan dengan latar belakang kehidupannya. Walaupun beliau dilahirkan dalam keluarga yang boleh dikatakan mewah (ibunya seorang guru, bapa saudaranya ialah pengasas UMNO, Dato’ Onn Jaafar dan datuknya, Datuk Jaafar Mohamed ialah Menteri Besar pertama Johor ) namun beliau dibesarkan dalam keadaan sederhana (Zaharah Nawawi 2001 & Zainuddin Maidin 2012). Sejak dari kecil, beliau telah diajar dengan hal ehwal kewanitaan seperti memasak, mengemas, mengait (knitting) dan menjahit hal ini telah membuatkan beliau (Zaharah Nawawi 2001). 

Tokoh wanita

Beliau juga telah menulis mengenai beberapa tokoh wanita dunia yang sempat ditemubual. Objektif rencana berkaitan tokoh wanita ini ditulis adalah untuk membuka mata wanita Malaysia tentang nasib dan perkembangan wanita dari negara lain. Misalnya beliau menemubual angkasawan wanita pertama dunia dari Soviet Union, Valentina Nikolayeva Tereshkova. Dalam rencananya ini, beliau telah menekankan bahawa wanita juga mampu melakukan perkara setanding lelaki sehingga meneroka angkasa.

Temubualnya bersama beberapa tokoh pemimpin wanita antaranya bekas pemimpin India, Indira Gandhi dan isteri bekas Presiden Republik Arab Mesir, Jehan Sadat pula menunjukkan pengaruh wanita dalam membela nasib rakyat terutamanya wanita yang sering kali diperlekehkan. Selain itu, Azah Aziz juga berkongsi cerita tentang mengurus masa dengan baik bagi wanita yang menjalankan tugas sebagai isteri, ibu dan bekerja melalui temubual bersama Belinda, isteri Muhammad Ali, peninju heavyweight terkenal di seluruh dunia (Khadijah Hashim 1990). 

Sastera kanak-kanak

Cintanya terhadap sastera Melayu memang tidak dapat dinafikan apabila beliau sering menyelitkan serangkap pantun dalam hampir setiap rencananya. Selain itu, beliau juga mendalami ilmu kesusasteraan Melayu dengan mengambil kursus sastera Melayu di Universiti Malaya, bimbingan Pendeta Za’ba ketika menjadi setiausaha kepada tokoh bahasa tersohor negara itu.

Selain itu, beliau juga giat mengumpul sajak, cerpen dan pantun kanak-kanak. Usaha dan minatnya ini didapati kerana mengagumi kecerdikan masyarakat Melayu dalam mendidik anak-anak tentang nilai-nilai moral yang disampaikan secara tidak langsung melalui sastera lisan ini. Pada pandangannya, pantun sastera kanak-kanak perlu dipelihara kerana hal ini dapat menjadi medium untuk mendidik anak kecil tentang nilai-nilai moral yang terdapat dalam bait-bait sajak, cerita dalam cerpen dan pantun hasil pemikiran kreatif masyarakat Melayu terdahulu. Namun disebalik usaha murninya ini, beliau berhadapan dengan kesukaran menerbitkannya. Hasil pantun yang telah dikumpul tidak mendapat sambutan segelintir penerbit atas pelbagai alasan. Buku pantun yang telah diterbitkan juga pernah ditolak oleh kementerian pelajaran sebagai salah satu teks kurikulum sekolah.

Bagi meneruskan niat dalam memastikan sastera lisan ini sampai kepada anak bangsanya, beliau telah mengambil alternatif untuk menerbitkan sendiri buku pantun ini dibawah syarikat penerbitnya, Akaz Publication. Di samping itu, sebagai tanda kesungguhannya dalam mempopularkan sastera kanak-kanak ini, beliau telah dilantik sebagai penasihat Perpustakaan Negara Malaysia (PNM) untuk menerbitkan lagu kanak-kanak dalam bentuk cakera padat (CD) yang mendapat sambutan menggalakkan (Zawiyah Baba 2012). Selain sastera rakyat ini, Azah juga bergiat aktif dalam menulis haiku, iaitu puisi Jepun yang juga telah diterjemahkannya ke Bahasa Melayu. Sebagai pelopor sastera haiku dalam lapangan persuratan Melayu, beliau telah diberi penghormatan sebagai juri pertandingan menulis haiku tajaan Japan Airlines (JAL) dari tahun 1990 hingga 1994 (Zaharah Nawawi 2001). 

Busana tradisional Melayu

Selama menjawat jawatan wartawan, penulis rencana sehingga menjadi penulis bebas, beliau didapati gemar menulis tentang pakaian tradisional Melayu khususnya busana wanita. Beliau bukan sahaja menulis tentang keindahan busana tradisional Melayu tetapi juga sentiasa menggalakkan masyarakat termasuk kakitangan kerajaan dan swasta untuk memakai baju tradisional. Dalam masa yang sama, beliau juga menulis tentang pentingnya memelihara dan memulihara busana tradisional Melayu dengan tidak mengenakan busana tradisional tersebut dengan pakaian moden misalnya seluar jeans dan sebagainya (Zaharah Nawawi 2001 & Rosmah Dain 2004).

Wanita yang memiliki banyak koleksi busana tradisional Melayu ini juga ada menulis mengenai keindahan kraftangan tradisional Melayu seperti labu sayung, kendi dan bakul mengkuang yang dilihat bukan sahaja sebagai perhiasan bahkan mampu menjana ekonomi keluarga. Sebagai tanda cintanya terhadap busana Melayu, beliau telah menghasilkan buku hasil kajiannya sendiri bertajuk ‘Rupa dan gaya: busana Melayu’. Buku yang diterbitkan oleh Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia (UKM) pada tahun 2006 ini dianggap karya agungnya (magnum opus) dan dihasilkan semasa beliau menjadi karyawan tamu di Institut Alam dan Tamadun Melayu (ATMA), UKM (Azah Aziz 2006 & Zawiyah Baba 2006). Selain itu, kasih sayangnya terhadap busana Melayu turut dicurahkan kepada anak patung dengan menjahit persalinan tradisional Melayu untuk anak patung tersebut.

Kemahiran menjahit baju tradisional Melayu yang dipelajari daripada ibunya ini bukan sahaja sebagai koleksi peribadinya tetapi pernah digunakan sebagai bahan pameran dalam Pameran Antarabangsa Anak Patung (World Festivals of Dolls) yang telah dianjurkan oleh Muzium Negara pada tahun 1978. Sebanyak 35 buah anak patung wanita dengan persalinan busana tradisional Melayu telah digunakan dalam pameran tersebut (Zaharah Nawawi 2001). Ketokohan dan keseriusan beliau dalam memartabatkan busana tradisional Melayu telah membuatkan beliau sering dijemput sebagai juri dan penceramah antaranya di Institut Tadbiran Awam Negara (INTAN) dan Tentera Udara Diraja Malaysia (TUDM). Beliau juga sering dijemput untuk menganjurkan pertunjukkan fesyen busaneka di Universiti Malaya pada tahun 1990. Beliau juga pernah diminta untuk menguruskan pertunjukkan pakaian tradisional Melayu sempena Pesta Kesenian Rakyat Universiti-universiti Asean atau AUFAF (Asean Universities Folk Arts Festival) (Zaharah Nawawi 2001). 

Kesimpulan

Kesimpulannya, hasil karya Azah Aziz banyak tertumpu kepada hal berkaitan wanita, sastera dan busana. Sepanjang kerjayanya, beliau didapati lebih banyak menulis rencana berkaitan topik berkaitan wanita ketika menjadi penulis bebas. Di awal pembabitan dalam penulisan khususnya di penerbitan akhbar beliau didapati gemar mengumpul dan menulis tentang sastera terutamanya pantun dan puisi kanak-kanak. Sebagai seorang penulis, beliau sentiasa menyumbang idea dan berkongsi cerita dengan pembaca khususnya wanita melalui rencananya walaupun telah bergelar penulis bebas. Menyedari perjuangan yang tidak mengenal erti jemu dalam isu-isu wanita, busana tradisional Melayu dan dunia sastera, maka Zaharah Nawawi yang juga rakan wartawan Azah Aziz telah membukukan kisah hidup budayawan jelita ini. Buku tersebut berjudul “Azah Aziz: Kartika di langit seni” diterbitkan oleh Dewan Bahasa dan Pustaka pada tahun 2001. 

Rujukan

• Azah Aziz. 1990. Selayang kenangan. Kuala Lumpur : AMK Interaksi.
• Azah Aziz. 2006. Rupa & gaya : busana Melayu. Bangi : Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia, 2006
• http://www.mohe.gov.my/portal/keratan-akhbar-selanjutnya/269-tangani-segera-jurang-bilangan-pelajar-wanita-lelaki-di-ipt.html (25 Oktober 2012).
• Khadijah Hashim. 1990. Selayang kenangan. Kuala Lumpur : AMK Interaksi.
• Rosmah Dain. 2004. Busana Aziz-Pelihara identiti bangsa Melayu. Utusan Malaysia, 2 November.
• Zaharah Nawawi. 2001. Azah Aziz : kartika di langit seni. Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka
• Zainuddin Maidin. 2012. Nama Pancaindera, idea Azah Aziz. Utusan Malaysia, 15 Julai.
• Zawiyah Baba. 2006. Abadikan budaya Melayu. Utusan Malaysia. 9 November.
• Zawiyah Baba. 2012. Peranan Azah Aziz sebagai penasihat Perpustakaan Negara Malaysia, Bangi, Tembual, 25 Oktober.

Pemikiran

Pengenalan

Azah Aziz ialah seorang yang tidak asing lagi dalam menyanjung tinggi tradisi budaya Melayu dengan memelihara dan mengamalkannya. Anak jati Johor ini memiliki keperibadian wanita Melayu unggul walaupun mempunyai darah kacukan Melayu, Arab dan Turki. Azah Aziz  atau nama sebenarnya Sharifah Azah Syed Mohammed Alsagoff  telah dilahirkan di Singapura pada 21 Ogos 1928 dan dibesarkan di Johor Bharu. Tokoh budaya ini juga adalah isteri kepada tokoh akademik tersohor negara Profesor Ungku Aziz.

Hasil perkahwinannya, beliau dikurniakan seorang anak perempuan, Tan Sri Dr. Zeti Akhtar Aziz, yang juga merupakan Gabenor Bank Negara Malaysia. Bukan sahaja merupakan ibu dan bersuamikan seseorang yang berpengaruh kepada negara, wanita ini juga dilahirkan dalam kalangan orang-orang besar negara. Cucu kepada Datuk Jaafar Mohamed (Menteri Besar pertama Johor) ini juga adalah anak saudara kepada Datuk Onn Jaafar, pengasas UMNO dan ibunya Azizah Jaafar tokoh pendidikan yang terbilang.

Ikon budaya Malaysia

Azah Aziz begitu sinonim dengan gelaran ikon budaya Malaysia. Beliau sentiasa memperlihatkan usaha tanpa rasa jemu dalam memartabatkan seni budaya Melayu. Selain itu, personalitinya yang sentiasa beridentitikan budaya Melayu dengan sentiasa berbaju kurung Johor dan busana tradisional menjadikan beliau merupakan pengamal budaya Melayu tegar walaupun busana tradisional sering kali berubah fesyen mengikut peredaran zaman.

Usahanya ini dilihat mampu memelihara khazanah budaya bangsa dan menyemai sikap nasional. Cintanya terhadap budaya khususnya busana Melayu diterjemahkan melalui penghasilan karyanya mengenai busana Melayu berjudul ‘Rupa dan gaya: busana Melayu’ yang juga merupakan satu-satunya karya agung ketika hayatnya.

Kecintaannya pada busana Melayu bukan sahaja melalui pena tetapi juga dipraktikkan. Keindahan busana tradisional Melayu dipaparkan wanita berkulit putih ini dengan sentiasa mengenakan baju kurung Johor sebagai persalinan kegemarannya. Beliau juga menggalakkan masyarakat termasuk kakitangan kerajaan dan swasta untuk memakai baju tradisional.

Dalam masa yang sama, beliau juga menulis tentang pentingnya memelihara dan memulihara busana tradisional Melayu dengan tidak mengenakan busana tradisional tersebut dengan pakaian moden misalnya seluar jeans dan sebagainya (Zaharah Nawawi 2001 & Rosmah Dain 2004). Wanita yang memiliki lebih daripada 100 helai koleksi busana tradisional Melayu seperti baju kurung, baju Melayu dan kebaya ini juga ada menulis mengenai keindahan kraftangan tradisional Melayu seperti labu sayung, kendi dan bakul mengkuang yang dilihat bukan sahaja sebagai perhiasan bahkan mampu menjana ekonomi keluarga (Rosmah Dain 2004).

Hasil karya mengenai busana Melayu      

Sebagai tanda cintanya terhadap busana Melayu, beliau telah menghasilkan buku hasil kajiannya sendiri bertajuk ‘Rupa dan gaya: busana Melayu’. Buku yang diterbitkan oleh Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia (UKM) pada tahun 2006 ini dianggap karya agungnya (magnum opus) dan dihasilkan semasa beliau menjadi karyawan tamu di Institut Alam dan Tamadun Melayu (ATMA), UKM (Azah Aziz 2006 & Zawiyah Baba 2006).

Selain itu, kasih sayangnya terhadap busana Melayu turut dicurahkan kepada anak patung dengan menjahit persalinan tradisional Melayu untuk anak patung tersebut. Kemahiran menjahit baju tradisional Melayu yang dipelajari daripada ibunya ini bukan sahaja sebagai koleksi peribadinya tetapi pernah digunakan sebagai bahan pameran dalam Pameran Antarabangsa Anak Patung (World Festivals of Dolls) yang telah dianjurkan oleh Muzium Negara pada tahun 1978. Sebanyak 35 buah anak patung wanita dengan persalinan busana tradisional Melayu telah digunakan dalam pameran tersebut (Zaharah Nawawi 2001).

Ketokohan dan keseriusan beliau dalam memartabatkan busana tradisional Melayu telah membuatkan beliau sering dijemput sebagai juri dan penceramah antaranya di Institut Tadbiran Awam Negara (INTAN) dan Tentera Udara Diraja Malaysia (TUDM). Beliau juga sering dijemput untuk menganjurkan pertunjukkan fesyen busaneka di Universiti Malaya pada tahun 1990. Beliau juga pernah diminta untuk menguruskan pertunjukkan pakaian tradisional Melayu sempena Pesta Kesenian Rakyat Universiti-universiti Asean atau AUFAF (Asean Universities Folk Arts Festival)  (Zaharah Nawawi 2001). Berikut adalah beberapa penulisan beliau mengenai busana Melayu:

Pandangan pengkaji dan penulis

Kesungguhan Azah Aziz dalam memulihara dan memelihara tradisi Melayu khususnya busana juga diakui oleh peminat busana, para sarjana dan sering menjadi bahan penulisan artikel akhbar. Misalnya Utusan Malaysia menulis tentang kesungguhan budayawan ini dalam mengamal dan menyanjung tinggi tradisi budaya Melayu. Rencana yang banyak disiarkan dalam ruangan rencana dan keluarga akhbar ini mengupas tentang usaha yang dilakukan oleh budayawan ini.

Usaha paling ketara dilakukan Azah Aziz yang sentiasa menjadi bahan dalam tulisan rencana ialah dengan sentiasa mengenakan baju kurung dalam penampilannya. Antara yang disentuh dalam kebanyakan rencana adalah usaha berterusan Azah Aziz dalam memperjuang dan memartabatkan khazanah budaya Melayu. Ada juga rencana yang berkongsi tentang penjagaan koleksi busana tradisional oleh budayawan ini dan pendapatnya tentang masa depan busana tradisional Melayu ini. Berikut adalah artikel akhbar mengenai ketokohan Azah Aziz dalam memelihara dan memulihara khazanah budaya Melayu:

Selain itu, kesungguhannya ini juga diterjemahkan dalam bentuk penulisan melalui hasil karya agungnya iaitu buku Gaya dan rupa: busana Melayu (2006). Beberapa ulasan mengenainya turut dilakukan oleh beberapa penulis rencana. Misalnya Zawiyah Baba (2006) mengulas tentang kandungan karya agung budayawan kelahiran Johor ini yang dilihat begitu jelas menerangkan tentang ketelitian orang Melayu dalam menghasilkan kerja seni.

Di samping itu, beliau juga menyatakan Azah Aziz begitu teliti dalam menerangkan tentang khazanah bangsa Melayu ini. Buku setebal 376 mukasurat yang dilengkapi dengan senarai rujukan dan indeks pada bahagian akhir menjadikan buku ini lengkap sebagai buku ilmiah yang boleh dijadikan sumber rujukan bagi pengkaji. Beliau turut mengulas lanjut tentang tekstil masyarakat Melayu yang terdiri daripada pelbagai jenis dengan nama-nama dan gambar indah. 

Selain itu, Rahana Md (2007) pula mengulas mengenai diskusi bicara buku ini yang telah dianjurkan pada tahun 8 Februari 2007 oleh Fakulti Sastera dan Sains Sosial, Universiti Malaya, Kuala Lumpur. Antara kandungan yang disentuh oleh ahli panel ialah dari sudut penyampaiannya, pembukuan dan isi kandungannya. Penyampaian yang bukan sahaja diterang dan jelas tetapi juga diserikan dengan kata-kata dari bijak pandai Melayu seperti pantun, gurindam dan ungkapan.

Ada juga pantun yang dihasilkan sendiri oleh Azah Aziz yang turut diselitkan untuk menggambarkan tentang keindahan hasil seni ciptaan orang Melayu. Dari sudut pembukuan, buku ini dilihat mempunyai tarikan tersendiri dengan kapsyen, gambarajah dan susun aturnya yang menarik dalam menjelaskan tentang sesuatu penyataan. Falsafah disebalik buku berkulit tebal dengan warna merah tua bersepuh keemasan ini ialah melambangkan warna kesukaan masyarakat Melayu. Buku ini mengandungi 12 bab yang terdiri daripada busana Melayu dan aksesori termasuk aksesori lelaki.

Saadah Jaffar (2006) juga mengulas tentang buku yang dianggapnya bukan sahaja fizikalnya kelihatan mewah tetapi juga isi kadungannya juga mewah dengan maklumat tentang khazanah alam Melayu yang dihuraikan dengan menarik dan jelas. Beliau juga menyatakan buku ini dapat dihuraikan dengan baik dan menarik kerana Azah Aziz menyampaikannya dengan sepenuh hati berdasarkan pengalaman hidupnya.

Kebanyakan koleksi dalam buku ini adalah koleksi peribadinya. Komitmen pencinta warisan Melayu ini bukan sahaja jelas terbukti dengan terbitnya buku ini malah berjaya meninggalkan senaskah buku yang menghuraikan tentang koleksi warisan Melayu dengan baik untuk rujukan generasi akan datang.   

Kesimpulan

Azah Aziz dan busana Melayu sememangnya tidak dapat dipisahkan. Usahanya dalam memelihara dan memartabatkan busana Melayu tradisional dibuktikan lagi melalui karya agungnya berjudul ‘Rupa dan gaya: busana Melayu’. Segala usahanya ini melayakkan beliau digelar ikon budaya Malaysia.

Foto Tokoh

Azah Aziz menunjukkan busana	Azah Aziz menunjukkan salah satu koleksinya
Puan Azah Aziz bersama Prof. Ungku Aziz dan penerima anugerah Yayasan Tun Abdul Razak di Majlis Penyampaian Anugerah Yayasan Tun Abdul Razak di Dewan Canselor	Puan Azah Aziz memberi penerangan tentang koleksi anak patung berpakaian tradisional
(17 Mac 1981) Puan Azah Aziz (Penterjemah) ketika majlis penyerahan salinan 'Malay Edition and Living Craft' kepada M.C. Ff. Sheppard	(17 Mac 1981) Puan Azah Aziz di majlis Pelancaran Buku Mekarnya Seni Pertukangan Malaysia
Azah Aziz mewawancara Pak Sako (Azah Aziz, Kartika di langit seni, 2001)	Azah Aziz bersama suami, Prof. Diraja Ungku Aziz di hari konvokesyen anaknya, Zeti Akhtar
Puan Azah Aziz dan pemberita-pemberita dari Majalah Keluarga dan Jelita (t.th)	Puan Azah Aziz bersama suami, Prof. Diraja Ungku Aziz (sumber, www.sinarharian.com.my 9 Julai 2012)
Puan Munah dan keluarga siswazah Jamilah Abdul Rahman dari Muar, yang menjadi tetamu khas Naib-Canselor, bergambar kenang-kenangan dengan Prof. Ungku Aziz	Puan Azah Aziz sedang memasak 1960 (koleksi album University of Malaya, From Singapore to Malaysia dalam www.ummemory.um.edu.my)
Azah Aziz bersama suami, Prof. Diraja Ungku Aziz (sumber, the www.thestar.com.my 18 Julai 2012)	Puan Azah Aziz bersama anaknya, Zeti Akhtar (sumber dari Azah Aziz, Kartika di langit seni, 2001)